O grbu grada Kragujevca

Početkom 90-tih godina XX veka promena opšte političke klime u Srbiji dovela je do zahteva za povratkom tradiciji u svim oblastima društva. U novonastaloj situaciji, a primarno podstaknuta neophodnošcu povratka tradicionalnih državnih simbola i nacionalne simbolografije uopšte, grupa naših eminentnih strucnjaka pocetkom 1991. god. osnovala je Srpsko heraldicko društvo "Beli Orao" (u daljem tekstu: SHD).

U prvoj deceniji postojanja SHD je uradilo veliki broj projekata iz svih oblasti svoga rada, a u oblasti teritorijalne lokalne heraldike uspelo da uspostavi u medjunarodnim okvirima priznat standard tzv. srpske gradske heraldike (o ovoj znacajnoj temi uskoro na heraldickim stranicama ovog sajta). U tom korpusu gradske heraldike, koga cini više desetina grbova gradova, opština i naselja Srbije, Crne Gore i Republike Srpske, znacajno mesto pripada i grbu grada Kragujevca. Put do njegovog usvajanja nije bio ni brz ni lak s obzirom na vreme i okolnosti u kojima je nastao.

Skupština grada Kragujevca, izazvana zahtevom vremena i pomenutim društvenim okolnostima, formirala je 1992. god. Opštinsku komisiju za promenu gradskih obeležja. Kontakt je uspostavljen i vec 1993. god. SHD je podnelo nekoliko varijanti mogucih heraldickih rešenja. Medjutim, gotovo usvojeno rešenje iznenada je zamrznuto, a pozivni konkurs koji je potom usledio, zbog nepoštovanja heraldickih pravila nije uspeo. Vrhunac je postignut još gorim potezom gradskih vlasti - raspisivanjem javnog konkursa, koji je kao i drugde u slicnim situacijama propao, jer pristigla rešenja po pravilu nisu ispunjavala ni opšte, a kamoli heraldicke zahteve. Uvidevši da bez ozbiljnog pristupa nema ni rešenja, Skupština grada Kragujevca se 1995. god. ponovo obratila SHD-u. Na osnovu postojecih rešenja obavljene su završne konsultacije i napravljen je definitivan predlog novih heraldickih znamenja grada, koje je Izvršni odbor dostavio Skupštini na usvajanje.

Na sednici od 17. aprila 1996. god. Skupština grada Kragujevca usvojila je Odluku o grbu i stegu grada Kragujevca i Odluku o upotrebi grba i stega grada Kragujevca (oba - Sl. list grada Kragujevca, br. 4/96). Kragujevac je prvi put u svojoj istoriji dobio prava heraldicka znamenja, dostojnog reprezenta svog znacaja. Heraldickim sredstvima ispunjeni su svi zahtevi Titulara. Kao transvremenski i nadideološki usvojeni grb heraldicki govori o Kragujevcu kao najznacajnijem centru Šumadije, nekadašnjoj prestonici Srbije, zacetniku moderne industrije, baštiniku srpske istorije i tradicije, prosvetno-kulturnom i univerzitetskom centru Srbije, kao i o jednoj od najvecih tragedija modernog doba.

Grb grada Kragujevca, kao i svi gradski grbovi po standardu srpske gradske heraldike, ima tri nivoa: Mali, Srednji i Veliki (o tome uskoro na heraldickom stranicama ovog sajta - tema: Srpska gradska heraldika).

Na nivou osnovnog - Malog grba - grba opšte primene, koji se kao takav koristi u svim prilikama, heraldickim sredstvima su predstavljene osnovne istorijsko-geografske reference grada. To je štit sa grbovnom slikom ciji blazon (heraldicka definicija grba) glasi: "Na srebrnom polju crna otrgnuta glava vepra, zlatno oružana, crvenog jezika, ranjena u celo po kosini crvenom strelom; glava štita rascepljena, desno na crvenom srebrni krst izmedu cetiri ista takva ocila bridovima okrenutih ka stablu krsta, a levo na crvenom dve unakrst postavljene srebrne topovske cevi ustima naviše".

Centralno mesto zauzima motiv crne veprove glave ranjene strelom, jedan od najstarijih grbova pripisanih Srbiji, koji se još u Zborniku "Sabor u Konstanci" 1415. god. javlja kao grb Srpskog carstva i motiv na jednom grbu despota Stefana Lazarevica. Njime Evropa oznacava teritoriju Srbije, sve do 1804. god. kada postaje popularan medju ustanicima (na Karadjordjevom i pecatu Praviteljstvujušceg sovjeta i vojvodskim zastavama), ali od tada kao simbol ne cele vec prvenstveno centralne Srbije - Šumadije. Kao takav on je tradicionalno i moralno vlasništvo grada Kragujevca i svih gradjana koji u njemu žive, a oni su njegov pravi naslednik i Titular.

U glavi (gornjem delu) štita, u heraldicki desnom (za posmatraca levom) polju nalazi se srebrni krst izmedju cetiri srebrna ocila na crvenom polju - sedam vekova star simbol Srbije i srpskoga naroda, a u ovom slucaju direktna aluzija na Kragujevac kao prestonicu Kneževine u prvoj polovini XIX veka. U heraldicki levom (za posmatraca desnom) polju na crvenom su dve unakrst postavljene srebrne topovske cevi kao simbol kragujevacke topolivnice - zacetka srpske moderne industrije.

Na nivou službenog - Srednjeg grba - grba administracije tj. gradskih organa uprave, pored štita sa grbovnom slikom javljaju se i heraldicke parafernalije (dodaci, heraldicki ukrasi) koji pricu Osnovnog grba dopunjuju dodatnim elementima. Zlatna bedemska kruna sa cetiri vidljiva merlona (zuba) je teritorijalna oznaka koja heraldicki govori da se radi o gradu sa više od 100.000 stanovnika, dok zlatna draguljima ukrašena dijadema heraldicki oznacava da se radi o prestonom ili pak gradu koji je to nekada bio.

Konačno, na nivou ceremonijalnog - Velikog grba - grba najvišeg ranga, koji reprezentuje grad u posebnim i strogo utvrdjenim slucajevima i na za to odredjenim mestima, dodatnim heraldickim parafernalijama zaokružuje se heraldička priča o jednom gradu.

Kao držaci štita pojavljuju se sa obe strane po jedan na uzlet spreman heraldicki kraguj (u heraldici - jednoglavi orao prirodne boje) kao direktna asocijacija na moguci toponim grada. Oko vrata na plavoj traci oboma im visi štit i to plav sa otvorenom srebrnom knjigom zlatnog poveza - kod heraldicki desnog, odnosno crn sa tri zlatna stuba i preko toga obrnuti srebrni ševron - kod heraldicki levog držaca. Simbolika knjige je više nego ocigledna i govori o znanju, kulturi i obrazovanju i Kragujevcu kao univerzitetskom centru Srbije, dok je u drugom slucaju kombinacijom boja i heraldickih figura predstavljena velika tragedija (crna boja) u kojoj je stradala i mladost ovog grada (zlatna i srebrna boja - simbol cistote i nevinosti), kao i direktna aluzija obrnutog ševrona ( V ) i tri heraldicke grede ( III ) kao oznaka mucenickog V-3 razreda Gimnazije.

Tu su i stegovi - heraldicke zastave, i to steg Republike Srbije kao nadredjene teritorijalne instance - heraldicki desno, i steg Grada Kragujevca - heraldicki levo. Steg Grada Kragujevca je kvadratan, bele boje, sa predstavom heraldickog kraguja spremnog na uzlet koji stoji na odsecenoj plodnoj grani hrasta - kultnog drveta Slovena, a posebno Srba, motivu posebno duboke duhovne simbolike. U gornjem heraldicki desnom kantonu je ponovljen motiv srebrnog krsta sa cetiri srebrna ocila sa podsecanjem na znacaj Kragujevca kao centra Srbije i nekadašnje srpske prestonice.

Sveti ahijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve dodelio je Skupštini opštine Kragujevac Orden Svetog Save prvog stepena, koji se nalazi u donjem delu grba. Ovaj orden je dodeljen u znak priznanja za sve što je Skupština učinila na otvaranju Bogoslovije Svetog Jovana Zlatousta u Kragujevcu.

Travom obrasli brežuljkasti postament i traka sa imenom grada nisu obavezni elementi grba, ali lepo zaokružuju njegovu vizuelnu formu i završavaju ovu heraldicku pricu o grbu grada Kragujevca.